Όλα καταλήγουν στο Σπήλαιο του Πλάτωνα;

Όλα καταλήγουν στο Σπήλαιο του

Πλάτωνα;

 

Εν συντομία ο μύθος περιγράφει ένα σπήλαιο μέσα στο οποίο ζουν άνθρωποι  που γεννήθηκαν και παραμένουν σε αυτό δεμένοι και περιορισμένοι, αποδεχόμενοι αυτήν την πραγματικότητα. Δεν γνωρίζουν το πραγματικό φως του ήλιου (καθώς δεν έχουν βγει ποτέ έξω), ούτε την ύπαρξη της ζωής πέρα από αυτόν το χώρο, που για αυτούς αποτελεί «σπίτι» τους.Κύριοι της σπηλιάς είναι άλλοι άνθρωποι πιο εξελιγμένοι (εγωιστικά) που έλκουν την προσοχή και την συνείδηση των πολλών, προβάλλοντας τους παιχνιδίσματα σκιών στο ημίφως και ζητώντας τους να επιλέξουν ανάμεσα στο ένα ή το άλλο, δίνοντας τους έτσι τηνψευδαίσθηση της ελευθερίας. Όταν κάποιος από τους δεσμώτες καταφέρει με δυσκολία να λυθεί και να βγει έξω στο φως, ανακαλύπτει την πραγματικότητα και την αλήθεια, καθώς και το ότι η σπηλιά στην οποία ζούσε δεν ήταν η αρχή και το τέλος του κόσμου. Αν καταφέρει να επιβιώσει ίσως θελήσει από αγάπη στους συνανθρώπους του να επιστρέψει πίσω λέγοντας τους την αλήθεια, όμως αυτοί συνηθισμένοι στο τρόπο ζωής  που ήδη έχουν ενστερνιστεί, το πιο πιθανό είναι ότι θα τον σκοτώσουν θεωρώντας ότι τους κοροϊδεύει ζητώντας τους να τους οδηγήσει στο άγνωστο…»

Μία από τις σημερινές δυνατές «φωνές» που χρησιμοποιεί τον παραπάνω συμβολισμό είναι αυτή του κινηματογράφου, που μας έχει εκπλήξει τα τελευταία χρόνια με μία πληθώρα εμπνευσμένων ταινιών. Μερικές από τις γνωστότερες για τις οποίες ήδη έχουν γραφτεί αρκετά είναι: το «Μatrix» και «Τruman Show». Ωστόσο υπάρχουν πολλές ακόμη ταινίες που αξίζουν την προσοχή μας και σε αυτό το μικρό άρθρο θα προσπαθήσουμε να σχολιάζουμε κάποιες από αυτές.

DARK CITY

Η ταινία μας περιγράφει μία πόλη με τους κατοίκους της να αναλώνονται στις καθημερινές τετριμμένες ασχολίες τους: π.χ. με την εργασία, την οικογένεια, και τον έρωτα, όπως ο καθένας από εμάς ή μήπως όχι. Όμως όλα αυτά δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία καλοστημένη παγίδα, ένα σκηνικό των πιο εξελιγμένων (τουλάχιστον τεχνολογικά) οντοτήτων που αναδημιουργούν μεταλλάζοντας καθημερινά τη πόλη, μαζί με τις μνήμες και τους ρόλους των ανθρώπων, προσπαθώντας να βρουν αυτό που τους λείπει, αυτό που άκουσαν να ονομάζουν ως «ψυχή».

Συσχετισμοί με τον Μύθο της Σπηλιάς του Πλάτωνα:

* Πρώτα από όλα ο ίδιος ο τίτλος, που μας παραπέμπει σε μία σκοτεινή πόλη. Μία πόλη-σπηλιά που το φως του ήλιου (ως συμβολισμός της καθαρότητας και της αλήθειας) δεν φέγγει ποτέ, καθώς ενοχλεί τους αφανείς κύριους της, τους «άρχοντες της σπηλιάς». Αλλά και σχεδόν κανείς από τους κατοίκους της δεν συνειδητοποιεί τη διαφορά ανάμεσα στη μέρα και στη νύχτα (εφόσον ζουν με κοιμισμένες τις συνειδήσεις). Όλος ο φωτισμός της ταινίας είναι σκοτεινός δημιουργώντας μας τις παραπάνω εντυπώσεις και μόνο κάποιες ξεθωριασμένες αναμνήσεις εμφανίζονται με έντονα χρώματα, σαν μακρινές εικόνες μίας άλλης εποχής, σαν το όραμα ενός «ελεύθερου ανθρώπου».

*Κανείς δεν μπορεί να βγει έξω από τη πόλη όσο και αν το προσπαθεί. Μία εξαίσια σκηνή που το δείχνει έντονα είναι το πείραμα που κάνει ο επιστήμονας στη ταινία με ένα ποντίκι παγιδευμένο σε ένα σπειροειδή λαβύρινθο να κάνει κύκλους προσπαθώντας να βρει μάταια τη διέξοδο. Φαίνεται ακόμη και από τα λόγια του μισότρελου ντετέκτιβ Βαλένσκι που ανακάλυψε ένα μέρος της αλήθειας λέγοντας χαρακτηριστικά: «Κάνω κύκλους και σκέφτομαι με κύκλους, αλλά δεν υπάρχει διέξοδος, σκέφτομαι το παρελθόν αλλά όλο και ξεθωριάζει, τίποτα δεν φαίνεται πραγματικό, λες και ονειρεύομαι, σαν να είναι όλα ένα κακόγουστο αστείο…». Είναι εντυπωσιακός ο συμβολισμός του αναζητητή που αγωνιά για την ύπαρξη του και που φαίνεται μέσα από τα μάτια των άλλων ως τρελός και χαμένος στο κόσμο του, ενώ στην πραγματικότητα αυτοί είναι οι χαμένοι.

*Ο πρωταγωνιστής της ταινίας ο Μέρντοκ (που συμβολίζει τον αναζητητή φιλόσοφο) μένει ξύπνιος όταν όλοι οι άλλοι κοιμούνται κάτω από την ισχυρή επίδραση των «κυρίων της σπηλιάς» και μάταια προσπαθεί να τους ξυπνήσει. Ο ήρωας με κίνητρο την αναζήτηση της αλήθειας, και της αγάπης που εδώ εμφανίζεται με το πρόσωπο της γυναίκας του (ο πανάρχαιος συμβολισμός της αθάνατης ψυχής, της Ντάμας), είναι αυτός που συνεχίζει να ψάχνει «το ποιος είναι», ζητώντας απαντήσεις και αμφιβάλλοντας για τα πάντα γύρω του. Έτσι ανακαλύπτει ότι είναι ο μόνος που αποτελεί το αγκάθι στα σχέδια ελέγχου των «δυνατών κυρίων» της πόλης, ενώ ταυτόχρονα αναπτύσσει δυνάμεις με βάση τη δική του βούληση και ελευθερία βγάζοντας αυτό τον κόσμο από το σκοτάδι στο φως με τη δύναμη της καρδιάς.

GATTACA

«Αναλογιστείτε το Θείο Έργο. Μπορεί να ορθωθεί ότι έχει στραβωθεί;»
Εκκλησιαστής

«Όχι μόνο παρεμβαίνουμε στη Μητέρα Φύση, αλλά το θέλει και αυτή»

Η ταινία ξεκινάει μεταφέροντας μας στο όχι πολύ μακρινό μέλλον. O Tζέρομ Μόροου, πλοηγός του διαστημικού σταθμού GATTACA φαίνεται να έχει όλα αυτά που θα επιθυμούσε να κατακτήσει κανείς στη ζωή του: είναι εμφανίσιμος, με υψηλή ευφυΐα και με ένα γενετικό δείκτη απαράμιλλο. Μάλιστα βρίσκεται μόλις ένα βήμα πριν την κατάκτηση της μεγαλύτερης επίτευξης της ζωής του: να είναι ένας από τους λίγους «εκλεκτούς» που θα ταξιδεύσει στον Τιτάνα, τον 14ο δορυφόρο του Κρόνου. Τι σχέση έχουν όμως όλα αυτά, με τον μύθο της σπηλιάς του Πλάτωνα; Έχουν αν ακολουθήσουμε το παρελθόν του ήρωα και την πορεία του μέχρι αυτή τη στιγμή της κορύφωσης, στον αγώνα του να ξεπεράσει τους φραγμούς που οι άλλοι έχουν χτίσει για αυτόν σε έναν προκατασκευασμένο κόσμο. Αλλά ας τα πάρουμε όλα από την αρχή…

Ο Τζέρομ γεννήθηκε από έρωτα με φυσική σύλληψη σε ένα κόσμο που ο ρόλος ανάπλασης των εμβρύων-παιδιών έχει περάσει στα χέρια της γενετικής επιστήμης. Το μόνο που χρειάζεται να κάνουν οι μέλλοντες γονείς είναι να επιλέξουν εκ των προτέρων από τα καλύτερα στοιχεία τους, όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα κάνουν το παιδί τους «επιτυχημένο» στην κοινωνία, εξαλείβοντας τα χειρότερα. Ο Θεός, η μοίρα και κάρμα έχουν περάσει πλέον σε δεύτερο χέρι, όλα βρίσκονται στον έλεγχο του γενετικού επιστήμονα που φέρει το ρόλο του «άρχοντα της σπηλιάς», ενώ στο ρόλο των κομπάρσων εμφανίζονται όλοι εκείνοι που «έτυχε» να γεννηθούν με τον παραδοσιακό τρόπο και με τις τυχόν ατέλειες που τους χάρισαν οι τρεις μοίρες.

Μιλάμε λοιπόν για μία κοινωνία (σπηλιά) όπου η κυρίαρχη τάξη (δεσμώτες) δεν προσδιορίζεται πλέον από το χρώμα του δέρματος ή από τα πλούτη της, αλλά από το αίμα και τα κύτταρα της που αποτελούν και το μοναδικό αληθινό βιογραφικό της. Η διάκριση φαινομενικά είναι παράνομη, αλλά κανείς δεν παίρνει τον Νόμο στα σοβαρά, αφού η διάκριση έχει γίνει επιστήμη και ο νόμος δεν είναι παρά ένα στολίδι στα χέρια των ισχυρών. Αρκεί μία τρίχα, μία χειραψία ή λίγη πιτυρίδα για να προσδιοριστούν οι δυναμική και το μέλλον που μπορεί κανείς να αναπτύξει. Τα πάντα φαίνονται να είναι προσχεδιασμένα, ακόμη και ο χρόνος και τόπος θανάτου κάποιου.

Σε αυτόν τον κόσμο ο Τζέρομ έρχεται στη ζωή με αναμενόμενες προδιαγραφές: 60% πιθανότητας νευρολογικών παθήσεων και κατάθλιψης, 89% έλλειψης συγκέντρωσης και 99% καρδιακών παθήσεων και με μία πιθανή διάρκεια ζωής ως και 30 χρονών. Στοιχεία που χαράζουν ανεξίτηλα εκ των προτέρων όλη την επόμενη ζωή του. Σε αυτή την κοινωνία, το πιο εύκολο είναι να πιστέψεις και να γίνεις αυτό που οι άλλοι «βλέπουν» σε σένα, δηλαδή ένα άτομο χωρίς δυνατότητες και προοπτικές. Ποιος θα ήθελε να «επενδύσει» πάνω σου όταν φαίνεται να σε περιβάλλει η αποτυχία;

Όμως ακόμη και σε αυτόν τον κόσμο το γονίδιο της μοίρας δεν έχει ακόμη ανακαλυφθεί Και εδώ ακριβώς έγκειται η δοκιμασία του ήρωα-αναζητητή: να γκρεμίσει τους φραγμούς που οι άλλοι έχουν χτίσει για αυτόν, να αναπτύξει την δική του εσωτερική βούληση και δύναμη, αναγεννώντας τον εαυτό του όπως αυτός τον ονειρεύεται και συνειδητοποιώντας ότι «οι άλλοι δεν είναι τόσο δυνατοί όσο νομίζουν και αυτός τόσο αδύνατος όσο πίστευε». Αυτή η αρχική στιγμή του ξυπνήματος, υπήρξε και η στιγμή που κατέστησε τα πάντα δυνατά οδηγώντας τον ήρωα έξω από τη σπηλιά, στο φως, στο ταξίδι με στόχο τον εαυτό του και τα άστρα.

ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΥΠΕΡΟΧΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

«Πήγα στο Δάσος γιατί ήθελα να ανασάνω βαθιά και να ρουφήξω του μεδούλι της ζωής. Για να μην φτάσει η ώρα να πεθάνω και να ανακαλύψω ότι δεν έζησα . Όταν είμαι ξύπνιος, είμαι ζωντανός»
Σαίξπηρ

Μία πανέξυπνη ταινία που μπλέκει δεξιοτεχνικά πλατωνικές απόψεις με εσωτερικές παραδόσεις δημιουργώντας ένα νέο κόσμο στηριζόμενο στην ευτυχία, να φαντάζει στα μάτια μας ως υπέροχος και σαγηνευτικός, αλλά πάλι δεν παύει να είναι μία ακόμη σπηλιά εφόσον στερείται ουσία, έρωτα, αξίες, φιλία και ηρωισμό.

Η ιστορία ξεκινάει με την περιγραφή του νέου αυτού πολιτισμού: «…Η ζωή διέφερε πολύ στο παρελθόν, παλιότερα οι άνθρωποι ταίριαζαν μόνοι τους το DNA, όπως ακριβώς τα ζώα, γεγονός που ήταν επώδυνο, εξευτελιστικό και άκρως επικίνδυνο, γιατί μπορούσαν να συμβούν πολλά. Τα παιδιά τους ανήκαν σαν τα αντικείμενα, δεν εκτιμούσαν την ελευθερία όσο εμείς και ονομάζονταν οικογένεια. Σήμερα έχουμε εξελιχθεί πολύ από τότε, ταιριάζουμε το θηλυκό με το αρσενικό DNA αναπτύσσοντας τα έμβρυα σε κατάλληλες μηχανές, για να βεβαιωθούμε ότι όλα θα γίνουν σωστά. Δεν έχουμε ζήλια, απάτη, κτητικότητα και κακή ανατροφή. Η αλλαγή αυτή πραγματοποιήθηκε μόνο όταν ενώθηκε ο κόσμος μετά από τους πολέμους, κάτω από μία λογική και φωτισμένη κυβέρνηση και ήρθε η πρόοδος. Ζούμε με πολυτέλεια, αφθονία και ασφάλεια. Υπάρχει καλύτερη εποχή για να ζήσει κανείς; Σήμερα όλοι είναι ευτυχισμένοι, όλοι ανήκουν σε όλους τους άλλους, όλοι είναι χρήσιμοι και υπάρχει μία θέση για τον καθένα… Ας πούμε ευχαριστώ με “σόμα”».

Η δομή αυτής της νέας πολιτείας στηρίζεται σε τέσσερις κατηγορίες ανθρώπων (τύπου κάστες), διαμορφωμένες με την επίδραση της γενετικής στο DNA: τους Α, τους Β, τους Γ και τους Δ. Οι Α σκέφτονται, οι Β βγάζουν την γραφειοκρατική δουλειά, ενώ οι Γ και οι Δ αποτελούν τους εργάτες. Όλοι πρέπει να είναι ευτυχισμένοι και για αυτό φροντίζει το «Κέντρο Διαπαιδαγώγησης» που με την βεβαιότητα ότι 62.400 επαναλήψεις δημιουργούν μία αλήθεια, διαμορφώνει και ελέγχει συνειδήσεις, προβάλλοντας οπτικά και ακουστικά μηνύματα σχεδόν παντού και πάντα, ακόμη και κατά την διάρκεια του ύπνου των παιδιών. Βέβαια οι πληροφορίες αλλάζουν ανάλογα με την ομάδα στην οποία απευθύνονται, έτσι από την μία τονίζεται η ανωτερότητα των Α με σλόγκαν του τύπου «πρέπει να σεβόμαστε τους άλλους, μα δεν θέλω να είμαι βαρετός όπως οι Δ, να δέχομαι εντολές όπως οι Γ, ή να με εντοπίζουν ως Β», και από την άλλη ενισχύεται η κατωτερότητα των Δ με μηνύματα όπως «Το χαζό είναι καλό, λένε ότι χρησιμοποιούμε το 10% του εγκεφάλου μας, και αυτό πολύ είναι…».

Για να μην υπάρχουν δυσλειτουργίες στο σύστημα έχουν εφεύρει το «Σόμα» (που θυμίζει το μυστηριακό ποτό των αρχαίων Ινδών), το μόνο φάρμακο-ναρκωτικό που χρησιμοποιείται όπως ακριβώς και η σημερινή ασπιρίνη. Με στόχο την ευτυχία το «σόμα» αποκοιμίζει τη βούληση, δημιουργώντας ανθρώπους σκλάβους και εξαλείβοντας κάθε θλίψη, έγνοια και πόνο που σύμφωνα με τον Βούδα «δεν παύει να είναι φορέας συνείδησης», αφού μας διδάσκει να μην αποφεύγουμε τον εαυτό μας και να συνεχίσουμε να ψάχνουμε.
Σε αυτή την κοινωνία δεν υπάρχει η μοίρα ούτε η πεποίθηση ότι αυτή μπορεί να διαμορφωθεί από τον άνθρωπο, τα πάντα είναι ελεγχόμενα και ασφαλές. Δεν υπάρχουν ήρωες γιατί οι ήρωες αλλάζουν τα πράγματα, και εδώ κανείς δεν θέλει να αλλάξει τίποτα. Δεν υπάρχει εκπαίδευση γιατί σωστό είναι μόνο ότι γράφει το βιβλίο, και όχι οι ιδέες και οι σκέψεις του δασκάλου ή του μαθητή.

Δεν υπάρχει το ανορθόδοξο γιατί αποτελεί απειλή για την κοινωνία. Δεν υπάρχει αγάπη, επειδή η αγάπη δημιουργεί δεσμεύσεις και όλοι πρέπει να είναι «ελεύθεροι». Δεν υπάρχει τέχνη, ποίηση και φιλοσοφία επειδή όπως εξηγεί ο κυβερνήτης αυτής της πόλης (ο άρχοντας της σπηλιάς), η φιλοσοφία προκαλεί ανησυχίες. Δεν υπάρχει Αλήθεια και η έλλειψη της είναι αυτό που παγιδεύει τους εξυπνότερους.

Είναι λοιπόν φανερές οι πλατωνικές επιρροές μίας ιδανικής πολιτείας, σε αυτόν τον «νέο υπέροχο κόσμο», τοποθετημένες όμως με την ακραία τους μορφή ώστε να αλλάζουν τα κίνητρα και το στόχο ενός ιδανικού πολιτισμού. Δημιουργούν ένα χρυσό κλουβί εφυσησυχάζοντας τις συνειδήσεις και τις ανησυχίες των ατόμων για το Όμορφο, το Δίκαιο και το Αγαθό, τα ανώτερα ιδανικά σύμφωνα με τον Πλάτωνα στα οποία μπορεί να ατενίσει το βλέμμα του ο καθένας μας ως Άνθρωπος (Άνω-Θρώσκω, κοιτώ ψηλά).

http://www.nea-acropoli-athens.gr/